Pneumokoki – bakterie odpowiedzialne za poważne infekcje, w tym zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowych oraz sepsę – stanowią jedno z największych zagrożeń dla osób z chorobami przewlekłymi, seniorów oraz dzieci. Mimo rosnącej świadomości społeczeństwa o ryzykach związanych z zapaleniem płuc, badania pokazują, że liczba osób zaszczepionych przeciwko pneumokokom w Polsce jest niewystarczająca. 

  • Zapalenie płuc wywołane przez pneumokoki postrzegane jest przez niemal 80% Polaków jako poważne zagrożenie zdrowotne, które może prowadzić do śmierci. Pomimo tej świadomości, zaledwie 10% badanych podjęło decyzję o zaszczepieniu się przeciwko tej bakterii.
  • Osoby starsze, choć bardziej boją się zapalenia płuc, rzadziej decydują się na szczepienia niż młodsze grupy wiekowe – tylko tylko 7,1% badanych seniorów deklaruje, że jest zaszczepionych przeciwko pneumokokom pomimo tego że znajdują się w grupie ryzyka groźnych powikłań zakażenia w tym zapaleń płuc.
  • Jedynie 3,8% seniorów otrzymało zalecenie od lekarza, aby zaszczepić się przeciwko pneumokokom, co stanowi znacznie niższy odsetek niż w innych, młodszych grupach wiekowych

Duża świadomość zagrożenia, niska świadomość dot. profilaktyki. Według najnowszego raportu IPPEZ i OBS „Polki i Polacy a zapalenia płuc i pneumokoki”[1] aż 79,4% respondentów uważa zapalenie płuc za groźną chorobę, która może prowadzić do śmierci. Niestety, mimo tej świadomości, tylko 9,9% badanych podjęło decyzję o szczepieniu przeciwko pneumokokom. Pomimo że trzy czwarte respondentów słyszało nazwę „pneumokoki”, tylko 16% potrafiło dokładnie opisać, czym one są. Brak wiedzy na temat tego patogenu przekłada się bezpośrednio na niski poziom zaszczepienia – co 5. osoba nie wiedziała o istnieniu szczepionki przeciwko pneumokokom, a co czwarta nie jest w stanie przypomnieć sobie, czy była zaszczepiona. Zaledwie 9,9% badanych podjęło decyzję o szczepieniu przeciwko pneumokokom.To kolejny dowód na to, jak ważna jest edukacja zdrowotna, na co zwraca uwagę kierujący badaniem prof. UW, dr hab. n. med. i n. o zdr. Tomasz Sobierajski, kierownik Ośrodka Badań Socjomedycznych Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych na Uniwersytecie Warszawskim. 

Z badania wynika, że niemal 80% respondentów postrzega zapalenie płuc jako bardzo groźną chorobę, która może prowadzić do śmierci. Mimo tej świadomości, poziom zaszczepienia przeciwko pneumokokom jest zatrważająco niski 

prof. UW, dr hab. n. med. i n. o zdr. Tomasz Sobierajski

Obawa przed powikłaniami, brak zaufania do szczepień oraz niewystarczająca wiedza na temat pneumokoków to główne czynniki wpływające na decyzję o rezygnacji z ochrony przed zapaleniem płuc. Jak pokazują wyniki, aż 26% badanych obawia się w dużym stopniu tej choroby, jednak aż 40% nadal nie jest skłonnych podjąć działań profilaktycznych, w postaci szczepienia. „Potrzebujemy szeroko zakrojonej kampanii edukacyjnej, która nie tylko zwiększy wiedzę o zagrożeniach, ale także zbuduje zaufanie do szczepień wśród Polaków. Lekarze i pielęgniarki mają tutaj kluczową rolę do odegrania, przekazując rzetelne informacje o możliwościach profilaktyki” dodaje prof. Tomasz SobierajskiWyniki badania są niepokojące także pod względem zaleceń medycznych – tylko co dziesiąta osoba uzyskała rekomendację od lekarza, aby zaszczepić się przeciwko pneumokokom. Co więcej, jedynie 3,8% seniorów otrzymało zalecenie od lekarza, aby zaszczepić się przeciwko pneumokokom, co stanowi znacznie niższy odsetek niż w młodszych grupach wiekowych Wskazuje to na konieczność poprawy komunikacji między lekarzami a pacjentami, szczególnie w kontekście profilaktyki zdrowotnej osób starszych.

Należy zauważyć, że w badaniu wzięły udział głównie osoby zmagające się z chorobami przewlekłymi – dwie trzecie badanych wskazało, że cierpi na takie schorzenia jak nadciśnienie, otyłość, cukrzyca czy astma. Osoby z chorobami przewlekłymi są szczególnie narażone na powikłania związane z pneumokokowym zapaleniem płuc, dlatego to one powinny być pierwszymi, którym zaleca się szczepienia. Niestety, jak wynika z raportu, tylko co dziesiąta badana osoba otrzymała od lekarza zalecenie zaszczepienia się przeciwko pneumokokom. To pokazuje ogromną lukę w systemie ochrony zdrowia, gdzie brak jest odpowiedniej komunikacji między pacjentami a lekarzami na temat dostępnych metod profilaktyki  

prof. UW, dr hab. n. med. i n. o zdr. Tomasz Sobierajski

Zebrane w raporcie dane wyraźnie wskazują na konieczność poprawy komunikacji pomiędzy lekarzami a pacjentami w zakresie szczepień, zwłaszcza w najstarszych grupach wiekowych. Starsze osoby, mimo większego lęku przed zapaleniem płuc, nie są odpowiednio edukowane na temat profilaktyki poprzez szczepienia. To z kolei prowadzi do niskiego poziomu zaszczepienia w tej grupie, co stawia ich w grupie wysokiego ryzyka. Zdecydowanie należy zwiększyć liczbę rekomendacji do szczepień, szczególnie wśród osób 65+, które są najbardziej narażone na poważne powikłania zdrowotne związane z infekcjami pneumokokowymi.

Dane te pokazują, że osoby starsze są z jednej strony znacznie bardziej świadome zagrożenia zapaleniem płuc niż młodsze pokolenia, jednakże pomimo tego, mają one zaskakująco niską świadomość możliwych działań profilaktycznych. Co więcej, brak zaleceń od lekarzy oraz niska świadomość istnienia pneumokoków i szczepień przeciw nim wśród seniorów to sygnał, że potrzebujemy intensywniejszych działań edukacyjnych i bardziej zdecydowanych rekomendacji medycznych.

 Ks dr Arkadiusz Nowak, prezes Instytutu Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej 

Z badania jasno wynika, że im starsze osoby, tym większa obawa przed zapaleniem płuc, ale jednocześnie tym mniejsza wiedza na temat szczepień przeciwko pneumokokom i niższa gotowość do poddania się szczepieniu. Z kolei młodsze osoby, mimo że rzadziej boją się tej choroby, mają większą wiedzę na temat szczepień i częściej decydują się na ten krok. Istnieje zatem wyraźna potrzeba zintensyfikowania kampanii edukacyjnych, szczególnie wśród osób starszych, a także konieczność większego zaangażowania lekarzy w rekomendowanie szczepień w grupach najwyższego ryzyka.

Przeprowadzone badania pokazują, że świadomość społeczeństwa na temat zapalenia płuc i ryzyka związanego z pneumokokami jest niewystarczająca.Ten brak wiedzy może prowadzić do bagatelizowania profilaktyki, a w konsekwencji – do poważnych zachorowań. Aby skutecznie walczyć z zapaleniem płuc, kluczowa jest edukacja i szerzenie wiedzy na temat profilaktyki.Zrozumienie, jak łatwo dochodzi do zakażenia, oraz świadomość, jak groźne mogą być jego skutki, mogą znacząco wpłynąć na postawy prozdrowotne i zwiększyć liczbę osób decydujących się na ochronę przed pneumokokami.    

​Igor Grzesiak, Wiceprezes Instytutu ​Praw pacjenta i ​Edukacji ​Zdrowotnej

[1] Badanie Instytutu Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej, we współpracy z Ośrodkiem Badań Socjomedycznych prof. Tomasza Sobierajskiego, „Polki i Polacy, a zapalenia płuc i pneumokoki”, przeprowadzone realizowano za pomocą̨ techniki CAWI w paradygmacie badań ilościowych, przy wykorzystaniu panelu badawczego SW Research, w sierpniu 2024 roku, na reprezentatywnej próbie dorosłych Polek i Polaków liczącej 1000 osób.